ਹਰਸ਼ ਵਰਧਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ-ਕਾਲ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਮੁਖ ਤੌਰ ਤੇ ਚਾਰ ਸ੍ਰੋਤ ਹਨ –
| 1 | ਹਰਸ਼ਚਰਿਤ | ਬਾਣ ਭੱਟ |
| 2 | ਰਤਨਾਵਲੀ ,
ਪ੍ਰਿਯਦਰਸ਼ਿਕਾ ਅਤੇ ਨਾਗਨੰਦ |
ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ |
| 3 | ਤਾਮਰ-ਪੱਤਰ | ਬੰਸਖੇਰਾ ਅਤੇ ਮਧੂਵਨ |
| 4 | ਸੀ-ਯੂ-ਕੀ | ਹਿਉਨ-ਸਾੰਗ |
- ਰਾਜ ਵਰਧਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 606 ਈ.ਵਿੱਚ ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਥਾਨੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠਾ.
- ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਿਲਾਦਿਤਿਆ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ .
- ਰਾਜ ਵਰਧਨ ਹਰਸ਼ ਵਰਧਨ ਦਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਭੈਣ ਰਾਜਸ਼੍ਰੀ ਸੀ .
- ਉਸਦਾ ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਭਾਕਰ ਵਰਧਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਯਾਸ਼ੋਮਤੀ ਸੀ .
- ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਦੀ ਭੈਣ ਰਾਜਸ਼੍ਰੀ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਕਨੌਜ ਦੇ ਰਾਜਾ ਗ੍ਰਹਿਵਰਮਨ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ .
- ਮਾਲਵਾ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਦੇਵ ਗੁਪਤ ਨੇ ਹਰਸ਼ ਵਰਧਨ ਦੇ ਜੀਜਾ ਗ੍ਰਹਿ ਵਰਮਨ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਰਾਜਸ਼੍ਰੀ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ .
- ਹਰਸ਼ ਵਰਧਨ ਦੇ ਭਰਾ ਰਾਜ ਵਰਧਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਛੁੜਾਉਣ ਲਈ ਮਾਲਵਾ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਦੇਵ ਗੁਪਤ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ.
- ਦੇਵ ਗੁਪਤ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਸ਼ਸ਼ਾੰਕ ਨੇ ਰਾਜ ਵਰਧਨ ਦੀ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਹੱਤਿਆ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ .
- ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰਸ਼ ਵਰਧਨ ਨੇ ਸ਼ਸ਼ਾਂਕ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਕਨੌਜ ਉੱਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ .
- ਉਸਨੇ ਕਨੌਜ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ .
- ਬਾਣਭੱਟ ਹਰਸ਼ ਵਰਧਨ ਦਾ ਦਰਬਾਰੀ ਕਵੀ ਸੀ ,ਉਸਨੇ ਕਦੰਬਰੀ ਅਤੇ ਹਰਸ਼ਚਰਿਤ ਨਾਮਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ .
- ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੀ ਹਿਉਨ-ਸਾੰਗ ਹਰਸ਼ ਵਰਧਨ ਸਮੇਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ .
- ਹਿਉਨ-ਸਾੰਗ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ “ ਸੀ-ਯੂ-ਕੀ ” ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਲਿਖਿਆ ਹੈ .
- ਹਿਉਨ-ਸਾੰਗ ਨੇ ਲਗਭਗ ਪੰਜ ਸਾਲ ਨਾਲੰਦਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ ਸਨ .
- ਭੰਡੀ ਹਰਸ਼ ਵਰਧਨ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਸੀ .
- ਹਰਸ਼ ਵਰਧਨ ਸਮੇਂ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ,ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ .
- ਪ੍ਰਾਂਤ ਨੂੰ ਭੁਕਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ ਆਖਦੇ ਸਨ .
- ਭੁਕਤੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਉਪਰਿਕਾ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਸੀ ਜੋ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਂਤ (ਭੁਕਤੀ ) ਅੰਦਰ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ .
- ਵਿਸ਼ (ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ) ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਪਤੀ ਆਖਦੇ ਸਨ ,ਉਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਾਸਤੇ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ .
- ਹਰਸ਼ ਵਰਧਨ ਨੇ 643 ਈ. ਵਿੱਚ ਇਲਾਹਾਬਾਦ (ਪ੍ਰਯਾਗ ) ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਧਰਮ ਸਭਾ ਬੁਲਾਈ ਜੋ ਕਿ 75 ਦਿਨ ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 20 ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਅਤੇ 50,000 ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ .
- ਹਰਸ਼ ਵਰਧਨ ਨੇ ਦਖਣ ਵਿੱਚ ਵਧਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਚਾਲੁਕਿਆ ਸ਼ਾਸਕ ਪੁਲਕੇਸ਼ਿਨ ਦੂਜਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ .
- ਪੁਲਕੇਸ਼ਨ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਉਸਨੂੰ ਨਰਮਦਾ ਨਦੀ ਕਿਨਾਰੇ ਹੋਏ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਹਾਰਨਾ ਪਿਆ.
_______________________________________
Posted by ਓਮੇਸ਼ਵਰ ਨਾਰਾਇਣ
